Haar werk werd niet serieus genomen, want de mannelijke collega's wisten wel wat goed voor haar en haar onderzoek zou zijn. De maat was vol voor prominent planeetonderzoeker Daphne Stam. Eerder deze week sprak de universitair hoofddocent zich uit over de gang van zaken bij Technische Universiteit Delft, waar ze tot voor kort werd bejubeld als een van de meest vooraanstaande experts op het gebied van planeetonderzoek. Intern werd er echter niet gehandeld naar die status. Het old boys network binnen haar faculteit deed haar besluiten om ontslag te nemen én een boekje erover open te doen. Het maakt Daphne Stam onze Woman of the Week.

Atlete Lieke Klaver wil mentale gezondheid bespreekbaar maken >

Vertegenwoordiging vrouwelijke hoogleraren

Het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren meldt dat eind 2021 26,7% van de hoogleraren aan Nederlandse universiteiten vrouw is. Het is een stijging van één procentpunt ten opzichte van het jaar ervoor, maar echt hoog is het niet. Dat is opvallend, wanneer je kijkt naar de verdeling onder universitair afgestudeerden: daarvan is 53,4% vrouw. Onder promovendi zijn vrouwen in de minderheid met een schamele 44,5%. Hoe het kan dat weinig vrouwen kiezen voor een baan in het universitair onderwijs, is niet direct duidelijk, maar Stams verhaal doet flink wat alarmbellen rinkelen die daaraan ten grondslag kunnen liggen. Haar expertise werd niet serieus genomen en ze moest zich op een andere manier bewijzen dan haar mannelijke collega's.

Dat begon al op de Universiteit van Amsterdam, bij de aanvang van haar carrière. Ze kreeg een Veni-beurs, maar haar zwangerschap gooide roet in het eten. 'Er stond niets in de voorwaarden van de beurs over zwangerschapsverlof; ik kreeg te horen dat ik daarom geen verlof kon krijgen.' Uiteindelijk ging ze met verlof, waarna de de volgende problemen zich aandienden. 'Als ik op werk had willen kolven, dan had ik dat op de wc moeten doen.' Haar toekomst voelde onzeker, maar ondanks alles kreeg ze een vervolgbeurs in 2005. Voor deze beurs was haar een vaste aanstelling beloofd, maar die bleek onderhands naar een mannelijke collega gegaan te zijn. Hij werd ook bijzonder hoogleraar op Stams onderwerp, waar hij tot dan toe niet aan had gewerkt. 'Hij had een vrouw met parttime baan, terwijl mijn vriend een goedbetaalde positie had’, was de uitleg. Ik besloot ander werk te zoeken.' Bij een latere baan bij een ander instituut werd haar oude UvA-baas de directeur. Daar liep het in 2012 spaak; het ruimteinstrument voor Mars waar zij de leiding over had, werd overgedragen aan aardobservatie-onderzoekers, maar dat was niet erg, zei haar leidinggevende, want Stam had 'andere dingen om van te genieten in haar leven, zoals haar kinderen.' Ook bleek ze lager ingeschaald dan mannelijke collega’s.

Machocultuur bij TU Delft

In een interview met De Volkskrant beaamde Stam al dat er sprake is van een zeer dominante vorm van paternalisme bij TU Delft. Stam werkte aan de faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek. Dat de cultuur daar niet was zoals-ie hoorde, bleek al uit onderzoek in 2021 dat werd uitgevoerd door advocatenkantoor Van Overbeek de Meyer. Een interne medewerkersmonitor van TU Delft zette het onderzoek in werking na klachten omtrent pesten, intimidatie en roddelen. De Volkskrant heeft het rapport in handen, en meldt dat ongeveer een kwart van van de medewerkers hier last van ondervindt. Het leidt tot een gevoel van sociale onveiligheid, waar Stam zich in kan vinden.

Heft in eigen handen

Vorig jaar werd Stam meegedeeld dat ze niet hoefde te solliciteren op de hoogleraarspositie van een nieuwe onderzoeksgroep naar ruimte-instrumenten - uitgerekend haar expertise. Dat ze nooit projectleider van een gelanceerd ruimte-instrument was geweest, werd genoemd als reden. Dat ze ook geen rol binnen de sollicitatiecommissie kreeg, was opmerkelijk. Toen Stam ontdekte dat de eisen voor de sollicitant waren bijgesteld, voelde ze zich bedrogen. 'Het is tekenend voor de gang van zaken. Er werd zoveel buiten mij om besloten en besproken. Het gebeurt op veel universiteiten met functies en beurzen. De leiding bestaat uit een groep mannen van vijftig tot zestig jaar die elkaar allemaal kent, wat leidt tot achterkamerpolitiek.' En dat is nog niet alles; Stam werd volledig buiten alle besluitvorming gehouden, maar hoorde via via dat ze tijdens de procedure wél als kandidaat voor de positie besproken was. 'Het toont aan dat het slechts om een quotum gaat; dat ze voldoen aan de regels door een aantal vrouwen op deze lijst te zetten.'

De druppel die de emmer deed overlopen was het moment waarop Stam op een avond in december een e-mail ontving van haar leidinggevende. Ze zou iemand in Leiden tegen de nieuwe collega hebben opgezet. Dat klopte niet, wat de betreffende Leidenaar ook kon bevestigen. 'Het is duidelijk dat ze een dossier wilden opbouwen. Ik zou de naam van TU Delft schaden, terwijl ik altijd zorg voor veel outreach, wereldwijd als expert word gezien, studenten enthousiast over me zijn en ik veel publiceer. Na mijn reactie op die e-mail, ontving ik als antwoord dat we in januari verder zouden praten. Terwijl mijn leidinggevende twee meter verderop zat, heeft hij me heel januari genegeerd.'

Cultuurveranderingen

Echte cultuurveranderingen heeft Stam in de afgelopen 25 jaar niet meegemaakt. 'Wat wel positief is, is dat het aantal vrouwen in de wetenschap is toegenomen. Het zijn er nog steeds weinig, maar het echte probleem ligt bij het feit dat deze vrouwen geen macht hebben. Ze bekleden geen leidinggevende posities, en worden hier ook niet voor gevraagd. Onze expertise wordt niet serieus genomen.' Kijk je op websites van verschillende universiteiten of faculteiten, dan zou je anders vermoeden. 'Veel afdelingen pronken met vrouwen op een website of als visitekaartje. In werkelijkheid gaat het veelal om promovendi of vrouwen zonder vaste aanstelling. Zij hebben geen inspraak in de gang van zaken op een faculteit.'

'Zonde en tragisch'

'Zonde en tragisch', noemt astronoom Frans Snik (Universiteit Leiden) Stams vertrek. Snik hoopt dat haar actie leidt tot verandering. Maar of dat ook gaat lukken? Stam betwijfelt het. 'We zijn er nog niet. Een landelijk meldpunt gaat weinig veranderen. Ik heb in de afgelopen 25 jaar gemerkt dat een klachtencommissie en ombudsman op universiteiten weinig opleveren. Op basis van klachten volgt een nietszeggend advies waar weinig mee gebeurt. Je kunt niet afdwingen dat mensen eerlijk worden behandeld.' Toch houdt ze hoop: 'Er loopt een onderzoek door Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen op TU Delft naar onder andere grensoverschrijdend gedrag. Ik denk dat dit rapport, in combinatie met mijn verhaal, verandering in gang kan zetten.'

Hoe Stams toekomst er uitziet, weet ze nog niet. Wellicht gaat ze op een andere manier bijdragen leveren aan de ruimtevaart, of is het tijd om het roer radicaal om te gooien. 'Ik heb een brede interesse. Op de universiteit blijf je binnen één bepaalde tak van onderzoek, en misschien is het tijd om mijn expertise en kennis breder in te zetten.'