‘Friendship starts to feel strikingly similar to admin. Sound familiar?’, zo opent journalist Rosie Spinks een van haar Substack nieuwsbrieven over een fenomeen dat ze niet alleen bij zichzelf ziet, maar ook bij anderen. Ook ik voel me aangesproken en een simpele zoekopdracht in Google onthult dat ik bij lange na niet de enige ben. Typ je de woorden: ‘why do friendships feel…’ in de zoekbalk en laat je de rest open, dan is ‘like a chore’ de eerste suggestie die opkomt, nog voor termen die andere universele vriendschapsproblematiek aanduiden, zoals ‘empty’ en ‘one sided’. Heeft dit simpelweg te maken met de realiteit van het volwassen leven, waarbij je agenda voller raakt met verplichtingen die je aandacht opeisen, of is er meer aan de hand?
Vriendschap in de moderne wereld
Vriendschappen die niet simpelweg niet meer ‘klikken’ buiten beschouwing gelaten, ligt het probleem volgens Rosie ergens anders. ‘Ikzelf en mensen van mijn leeftijd zijn getraind in de illusie dat we effectief alle wrijving uit ons leven kunnen elimineren’, vindt ze. Dat klinkt logisch: online vanuit huis kunnen werken, daten, en boodschappen doen werken hier zonder twijfel aan mee, net als de eindeloze stroom entertainment die continu binnen handbereik is. Volgens Rosie oefent deze gewenning aan gemak invloed uit op onze sociale connecties. We zien locatiegebonden investeringen in vriendschappen als een relatief grotere onderneming dan vroeger en daarbovenop vergt de drukte en continuïteit van de online wereld zoveel headspace dat we te vermoeid zijn om daarbuiten nog iets te doen.
Psychotherapeut Esther Perel verwijst hiernaar als een ‘sociale atrofie'. We zijn zo opgebrand door ons ogenschijnlijk wrijvingsloze maar eigenlijk overweldigend data-rijke en scherm-gebaseerde leven dat het investeren in plaatsgebonden vriendschappen (die zo enorm belangrijk zijn voor ons welzijn) sneller als te veel voelt. Daarbij zorgen voorspelbare sociale technologieën volgens haar voor een verraderlijk ‘hyperconnectedness’, die eigenlijk behoorlijk eenzaam is. Denk bijvoorbeeld aan de illusie dat je van het leven van je vrienden op de hoogte bent, terwijl je eigenlijk gewoon ziet wat ze aan het doen zijn op social media en elkaar hebt gesproken in een Facetime-sessie. En hoe intiem is dat nou écht?
Dit betekent natuurlijk niet dat we online contact verkiezen boven momenten in het ‘echte leven’, maar wel dat die momenten hoogdrempeliger worden. Onze levens zijn na de pandemie zo ingericht dat mensen spontaan tegenkomen stukken minder gebeurt. Die interacties vallen weg, en dus kost het onderhouden van vriendschappen logischerwijs meer organisatorische energie. Reistijd zien we daarbovenop als een relatief grotere investering dan voorheen en tegelijkertijd laat de online wereld toe dat je steeds meer vriendschappen op afstand onderhoudt en hebben we steeds drukkere en snellere levens. Hierdoor kan vriendschappen onderhouden, en dan met name het organiseren van 'IRL' contact, meer gaan voelen als een extra taak op onze overvolle takenlijstjes.
Veranderende social media
Het moge duidelijk zijn dat onze dagelijkse communicatie vandaag de dag - met de mogelijkheid om interacties te ervaren zonder in dezelfde ruimte te zijn - volledig anders is ten opzichte van twintig jaar geleden. Of deze transformatie goed of slecht is, en of onze sociale interactie er beter of slechter van worden, is een hekel punt. Er zijn eindeloos veel artikelen en onderzoeken over de invloed die technologie heeft op ons gedrag en sociale interactie. Wat wel duidelijk is, is dat de sociale media die zo’n grote rol opneemt in onze online leefwereld momenteel een verandering doormaakt die onze sociale connectie niet ten goede komt. Waar sociale media eerst nog dienden om het ‘echte’ leven verder te faciliteren (je herinnert je vast nog wel hoe je zo’n tien jaar geleden op Facebook bekeek welke vrienden naar welke fysieke evenementen gingen of herinnerd werd aan wie er jarig waren), is ook dit niet meer het geval. Algoritmes laten steeds minder content van onze vrienden zien, terwijl Reels en commerciële content je je scherm in zuigen. Sociale media lijken geïnteresseerd in het online verbonden houden van de gebruiker, maar uit het ‘echte leven’ daarentegen, lijken ze ons weg te willen houden.
En wat belooft de opkomst van de metaverse, de virtuele wereld waarin Facebook momenteel hevig investeert? Als de plannen voor deze wereld tot uiting komen, vinden steeds meer traditioneel fysieke evenementen, zoals concerten, virtueel plaats. Volgens Andrea Bassi, hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Bologna, kan kan het vergroten van de online leefwereld leiden tot problemen in de ‘echte wereld’, omdat we de virtuele wereld kunnen aanpassen op een manier die geen integraal onderdeel van de echte wereld is (door middel van filters of het vermijden van conflict). Dat symptoom raakt verdacht sterk op het probleem dat Rosie ondervindt. Duiden de ontwikkelingen van de toekomst er zo op dat deze gevoelens alleen maar sterker worden? En is dat zelfs een probleem, of zijn we echt opzoek naar een frictieloze benadering die simpelweg niet realistisch is als het op vriendschap aankomt? Raounak Khaddari gebruikt ‘vriendschappen’ in haar boek ‘Even goede vrienden’ bewust als werkwoord. ‘Het is iets wat we doen en waar we elke keer dat we het doen beter in kunnen worden.’ Misschien moeten we in deze gedigitaliseerde wereld opnieuw ontdekken wat het feit dat we een sociaal soort zijn betekent. Ik geloof sterk dat er geen vervanging is voor 'echt' contact, maar het is wél afwachten hoe dat in de toekomst vorm krijgt.
