'Stress is heel normaal, maar je moet er wel van herstellen. Te veel stress zonder herstel kan zorgen voor een burn-out,' aldus psycholoog en auteur Thijs Launspach. En stress is iets dat we zéker ervaren in deze tijd. Stress van werk, een (te) druk privéleven, perfectionisme, vergelijking via sociale media; álles in het leven kan tegenwoordig een bron van stress vormen. Ondanks dat ze 'het perfecte leven' leidde, werd het Cathelijn Paling te veel. Ze raakte in een diepe burn-out, die begon met een paniekaanval op straat in Italië. 'Naar de supermarkt gaan voelde aan als topsport.' Volgens psychologen, coaches en ervaringsdeskundigen zijn er tal van tools en mogelijkheden die voorkomen dat stress de overhand neemt. Maar hoe herken je die lichamelijke en geestelijke signalen én wat ligt er ten grondslag aan een burn-out? We zochten het uit.

Anouk Puister van Happy Sleeper vond haar route naar rust: 'Laat je lichaam voor je werken' >

Uitgedoofd

Ongeveer vijf jaar geleden raakte Cathelijn Paling, coach auteur van Gewoon Knetterhard Jezelf Zijn, in een diepe burn-out. Ze dacht zichzelf te vinden op Bali, maar belandde thuis opnieuw in een ratrace. Italië werd het volgende station om even afstand te nemen van het drukke bestaan. Eenmaal daar, ging het licht écht uit. 'Ik bleef maar doorgaan, totdat een vriendin me bezocht en we samen naar de supermarkt liepen. Ik zakte op de stoep in elkaar door een paniekaanval.' Die paniekaanval was niet de eerste, en de bijbehorende druk op haar borst was inmiddels ook een bekend fenomeen. Ze drukte haar vriendin op het hart om het 'aan niemand te vertellen'. 'Gelukkig heeft ze er niet naar geluisterd, en anderen ingeschakeld om me te helpen.' Het werd een lange weg naar herstel, een die er na vijf jaar zo goed als op zit, denkt ze. 'Ik heb psychologische hulp gehad en op advies van die persoon mezelf geïsoleerd; ik heb maanden niks gedaan en sociale afspraken vermeden. Toen ik me na een paar maanden nog niet goed voelde, raakte ik in paniek: ik deed toch alles wat ik moest doen?' Terugkijkend op deze periode ziet ze dat dat niet zo was. 'Ik werkte nog een paar uur per week en kon moeilijk loslaten. Op het moment dat ik dat wel deed, begon het herstel pas écht. Elke vorm van groei start bij eerlijk naar jezelf zijn, en eerst de huidige situatie accepteren.'

Wat is een burn-out?

Maar wat is een burn-out dan precies? Volgens arts en coach Juriaan Galavazi, bekend als Dokter Juriaan, is een burn-out een combinatie van alle symptomen en gevoelens die bij elkaar opgeteld leiden tot een gevoel van opgebrand zijn. Dat gevoel van 'op zijn' bouwt zich langzaam op. Het vloeit voort uit gedrag dat niet bij het individu past; bijvoorbeeld leven naar verwachtingen van anderen en zo voorbijgaan aan het eigen geluk. Launspach vult aan: 'Stelselmatig te veel stress ervaren en geen tijd hebben of nemen voor herstel. Die combinatie doet je uiteindelijk de das om.'

Kelly Weekers, psycholoog en auteur van De Kracht van Keuze en Happy Life 365, heeft een praktische benadering die ze aan haar cliënten voorlegt. Ze vergelijkt een burn-out met een weegschaal met twee schaaltjes. De ene zijde staat voor de 'min', de ander voor de 'plus'. Wanneer je een burn-out hebt, dan hangt de weegschaal te veel naar de negatieve kant. Weekers: 'Die negatieve kant kan overbelast zijn door van alles; werkstress, een break-up, overlijden of ontslag.'

Oorzaken burn-out

Volgens Galavazi ligt er altijd minimaal één van deze drie angsten aan ten grondslag: de angst om niet genoeg te zijn, om verbinding te verliezen, en die voor het onbekende. 'De eerste angst kan zich uiten in de vorm van perfectionisme of op je tenen lopen om het goed te doen voor een ander. Bij de tweede angst heeft iemand geleerd om zo goed mogelijk te voldoen aan de standaarden van een ander, maar het kan ook gaan om de angst voor het verliezen van een bepaald saldo op een bankrekening, materieel bezit als een huis, auto of relatie. De derde hangt samen met bekende patronen; het is een angst voor wat zal komen en wat andere vinden en denken als we gaan doen wat daadwerkelijk bij ons past. Klopt het beeld dat we van onszelf hebben dan nog wel? Op die manier kan dat stress geven.'

Weekers erkent ook dat verschillende angsten vaak tot de kern van een burn-out behoren. 'De angst om er niet bij te horen of aan bepaalde verwachtingen te voldoen zijn vaak diepgeworteld. De vraag: 'Ben ik het wel waard om geliefd te worden, om gelukkig te zijn?' is een belangrijke factor van stress, en angst is hierbij een slechte raadgever die iemand nog dieper in de put trekt.'

Terugkijkend op haar herstel ziet Cathelijn in dat ze nooit helemaal zichzelf heeft kunnen zijn. Ze paste in een 'perfect plaatje', verdiende veel geld als ZZP'er en leidde een druk, maar geweldig leven. Dat je uitgerekend een burn-out krijgt van jezelf onderdrukken, werd haar voornaamste inzicht. Weekers: 'Juist mensen met een sterk karakter zijn vatbaar voor een burn-out, omdat ze denken dat het hen niet overkomt. Daardoor zijn ze sneller geneigd om hun gevoelens te onderdrukken en grenzen niet aan te voelen.'

'Verwijderd zijn van jezelf'

In Cathelijns geval was ze vér 'verwijderd van zichzelf'. Galavazi: 'Het is een wat spirituelere manier van beschrijven, maar eigenlijk komen de drie angsten die vaak ten grondslag liggen aan een burn-out er wel op neer.' Weekers: 'Tijdens een burn-out, despressie of wanneer je paniekaanvallen ervaart, drijf je bij jezelf weg. Als het zover is gekomen, dan heb je een langere periode niet goed geluisterd naar jezelf op zowel lichamelijk als geestelijk vlak. Deze drie symptomen zijn als het ware een noodrem die je lichaam tot halt roepen.' Paling gooie het roer radicaal om en leerde ervan: 'De grootste les die ik leerde is voor mezelf te durven kiezen. Mijn leven is van mij, en dat heb ik aan levende lijven ondervonden.'

Het gevaar van sociale media

Tot slot onderstreept Launspach in zijn nieuwe boek, Asociale Media, het gevaar van sociale media. 'De platformen zijn erop ingericht om je verslaafd te maken. Het heeft invloed op ons mentale welzijn. Wil je een burn-out of overmatige stress voorkomen, dan is het belangrijk om je hoofd af en toe leeg te maken. Dat kan door even niks te doen, ook wanneer je in een tram onderweg bent naar een afspraak. Maar dat type momenten zijn juist degenen waarop je grijpt naar je telefoon.' Sociale media zorgen ervoor dat je altijd 'aanstaat', en bovendien vergroten ze de manier waarop we onszelf met anderen vergelijken. Dat kan leiden tot een minder tevreden beeld van jezelf. 'Realiseer je dat mensen sociale media gebruiken als branding tool voor zichzelf. Iedereen laat zich er van diens beste kant zien, het is heel selectief. Tenslotte is niemand perfect.'