Wat hebben queen Máxima, impactpolitica Jacinda Ardern en self-love orakel Brené Brown met elkaar gemeen? Naast hun vermogen om zalen vol hongerige harten te laten kloppen, zijn het allemaal oudste dochters. Het is opmerkelijk dat zij zulke sterke leiderschapsposities bekleden, weet Aike Borghuis. Oudste dochters identificeren zich namelijk meestal niet met die rollen, maar ze zijn er door hun vertrouwde plek in het gezin wel voor gemaakt. De systemisch werk expert helpt hen daarom al ruim een decennium om hun verborgen leiderschap te omarmen. Na haar succesvolle debuut “Het verborgen leiderschap van oudste dochters” moest Bazaar de auteur wel strikken voor een talk tijdens het Bazaars Body & Mind Retreat. Even napraten: hoe neem je als oudste dochter je volwassen leiderspositie in? En hoe kunnen familieopstellingen daarbij helpen?

Van buitenaf lijkt het vaak alsof oudste dochters het best goed voor elkaar hebben, stelt Borghuis in haar bestseller. Leuke partner, huisje mooi ingericht, financieel safe. Toch komt het regelmatig voor dat ze voelen dat ze een andere stap willen zetten en het lukt hen niet door vastgeroeste gedragspatronen. Een carrière in leiderschap biedt vaak een uitweg naar een bezield leven. Maar dat gaat niet zonder interventie.

Natuurlijk leiderschap in oudste dochters

Oudste dochters vormen uitstekend leidersmateriaal. Het zijn goede bemiddelaars, regelaars, ze nemen hun verantwoordelijkheid en zetten door, vaak ten koste van zichzelf. Want dat is toch ook wat je doet als een ouder of broertje wat extra liefde nodig heeft? Aldus de oudste dochter. Door de positieve bevestiging van zulk gedrag door de omgeving (wat ben jij al zelfstandig; wat een knappe grote zus ben jij) is dat wel de gedachte die zich al vroeg begint te nestelen. En juist door die vanzelfsprekendheid erkennen oudste dochters hun eigen potentieel niet, ervoer Borghuis keer op keer in haar sessies. Zonde, want zoals we in haar boek lezen: inclusieve besluitvorming vereist een vrouwelijk aandeel in leiderschapsposities van minimaal 30 procent. Fixen we dat niet, dan worden er belangen geskipt in bijvoorbeeld de Kamer, medisch onderzoek en mediawereld.

In de praktijk komen oudste dochters vaak boven papa en mama te staan in het familiesysteem en een kind is daar eigenlijk nog niet klaar voor. “Kinderen voelen alles aan, dus als ouders niet helemaal op hun eigen plek staan, gaan ze voor hen zorgen. Dan ben je als kind al minder vrij om je eigen keuzes te maken.” Vaak zijn wij trouw aan de normen die we van huis uit hebben meegekregen, maar volgens Borghuis moeten volwassen dochters uiteindelijk op hun eigen plek gaan staan. Dat betekent dat ze keuzes gaan maken waarin ze trouw zijn aan zichzelf, ongeacht wat andere mensen – inclusief gezinsleden – daarvan vinden. Het vormt de basis van hun leiderschap.

De kracht van familieopstellingen

Nu is het ouderschap in de basis een DIY-project en perfect doet niemand het, maar het is belangrijk dat volwassen dochters zich bewust zijn van de ondermijnende patronen die ze onbewust mee uit huis nemen, ook naar de werkvloer. “Ik had altijd gedoe met leidinggevenden, omdat ik me onbewust groter maakte”, reflecteert Borghuis op haar leven vóór het ondernemerschap. Ze bleef in die val tuimelen en toen ze op een dood spoor in haar carrière belandde, wilde ze weten waarom. Het antwoord kwam vanbinnen naar buiten in een lifechanging familieopstelling, waarin ze zich groter voelde dan haar ouders. “Ik kon het aan mijn houding merken, aan de stand van mijn schouders en rug. Ik keek echt neer op mijn ouders en dat is als kind natuurlijk niet jouw plek.” Andere typische oudste dochter patronen die Borghuis vaak ziet in haar praktijk zijn (te) hard doorwerken, geen hulp vragen, bemiddelen en het voor iedereen goed willen doen.

Het idee van de familieopstelling, een vorm van systemisch werk, is om inzicht te krijgen in zulk vaak onbewust gedrag door de situatie fysiek te maken. Voor elk gezinslid wordt iemand als representant gekozen. Een vraagsteller zet hen vervolgens in positie en laat hen dingen uitspreken. Bijvoorbeeld: ‘Ik ben nu volwassen en ik maak mijn eigen keuzes.’ “Dan wordt het in een dagelijkse context ook makkelijker om dat te gaan doen”, legt Borghuis uit. En al zijn het vreemden die uitbeelden, zij voelen vaak feilloos aan waar het knelt. “Heel vaak zie ik bij iemand die onbewust trouw is, dat de representant een beweging wil maken, maar teruggetrokken wordt.”

Voor wie vastloopt in een patroon zijn simulaties van het gezin vaak mindblowing, want ze gaan diep. Waar je je lidmaatschap bij een vriendengroep, hobbyclub of land kunt opzeggen, gaat dat met bloedbanden niet. “Ieder systeem is gericht op het overleven van dat systeem. Zo doen mensen soms iets wat niet goed voor ze is om het met iedereen goed te laten gaan – uit liefde voor het (familie)systeem”. Puur natuur dus, maar de wens van Borghuis voor oudste dochters is dat ze daar buiten het gezin mee kappen en gaan onderzoeken wat ze zelf graag willen. Dat is niet makkelijk, want wie de grenzen van een systeem gaat verkennen, wordt al snel teruggeroepen door schuld, schaamte en een gevoel van afstand. Borghuis: “Op het moment dat ik ervoor kies om te gaan ondernemen en mijn ouders zeggen ‘doe maar niet, blijf maar veilig in loondienst’, word ik ontrouw aan dat familiesysteem en dat voel je meteen.”

Uit je hoofd, in je lijf

‘Wat wil ik dan wél; wat voor leiderschap past bij mij?’ Vragen nieuwsgierige dochters dan aan borghuis. Ook hier kunnen opstellingen een echte gamechanger zijn. Dat heeft volgens de coach te maken met een switch van ons brein naar ons lijf. “Ik geloof dat je veel steviger bent in je leiderschap als je in het hier en nu leeft en dat doe je door aanwezig te zijn in je lijf. Bij mijn eerste opstelling ging ik voor het eerst uit mijn hoofd en zakte in naar mijn lijf. Toen vielen er heel veel puzzelstukjes op zijn plek. Ik keek altijd naar mezelf met mijn hoofd en ik denk dat dat voor heel veel vrouwen geldt, maar wij mensen hebben ook een eigen systeem en dat is ons lijf. Daarmee kun je in verbinding komen met jezelf.” In een opstelling wordt veel gekeken naar de houding, gevoel in de buik en oriëntatie om grote afwegingen te maken. Brengt een uitgebeelde vraag je bijvoorbeeld aan het wankelen, dan is dat het waarschijnlijk niet voor jou.

Ga op je volwassen plek staan

Systemisch werk is een springplank naar een pure vorm van leiderschap die Brené Brown zo mooi verwoordde als ‘het potentieel zien in mensen en ideeën en het lef en de moed hebben om dat te ontwikkelen’. Het is tijd voor oudste dochters om die tools te gebruiken, hun nest te verlaten en hun eigen volwassen plek in te nemen in het grote systeem. Want daar hebben we ze nodig.