Ze maakte enkele van de meest spraakmakende kunstwerken van de afgelopen vijftig jaar en verhief performance art van een experimenteel begin naar de mainstream: Marina Abramović is een ultieme pionier in de kunstwereld. Door haar eigen lichaam met stoïcijnse wilskracht te onderwerpen aan pijn en zelfs levensgevaar, is ze een gevestigd prototype van ‘de sterke vrouw’, altijd haar fysieke en mentale uithoudingsvermogen tot het uiterste onder de loep nemend, en vaak met kritische aandacht voor de rol van vrouwen in de maatschappij. Vandaag is ze ouder (77, om precies te zijn) en - naar eigen zeggen - gelukkiger, met nieuwe inzichten die ook tot uiting komen in haar werk en ondernemingen. Zo richt ze zich als business vrouw op skincare, met het nodige onbegrip tot resultaat.
Vrijdag opent in het Stedelijk Museum Amsterdam de meest complete solotentoonstelling van Marina’s werk tot nu toe. Ruim zestig werken tonen de volledige ontwikkeling van haar oeuvre, vanaf de start in het voormalige Joegoslavië én Amsterdam (een stad waar ze ‘zulke speciale herinneringen’ aan heeft), tot aan haar werk met Ulay (waarmee ze het collectief ‘The Other’ vormde) en het solowerk waarmee ze vandaag de dag nog actief is. De terugblik bestaat niet alleen uit documentatie, maar ook uit live heropvoeringen van haar performances, door mensen getraind in de Abramovic methode. Denk aan Art Must be Beautiful en Luminosity, maar ook The House With The Ocean View, waarvoor een artiest twaalf dagen zonder te eten of praten op een platform zit. Ook het wereldberoemde Imponderabilia - waarbij bezoekers zich tussen twee naakte mensen in een deuropening moeten wurmen - komt terug (maar dit keer wel met tweede deur voor mensen die er niet doorheen willen, in tegenstelling tot vroeger en volgens Marina door ‘die vreselijke politieke correctheid’ van nu).
Bazaars Marthe Stroom ging met Marina in gesprek over haar visie op ouderdom, vrouw zijn en haar - soms bekritiseerde - relatie met business en mode.
Heb je zelf een vraag voor Marina? Als member van Harper’s Bazaar Business Club kun je terecht bij de uitverkochte Artist Talk met Marina Abramović op zondag 17 maart, om 13:45 uur in het Stedelijk Museum Amsterdam. Geïntressseerd? Aanmelden doe je hier.
Harper's Bazaar in gesprek met Marina Abramović
Marina heeft een charmante en warme uitstraling die, eerlijk is eerlijk, niet helemaal overeenkomt met de indruk die ze wekt in haar kunst. Met de woorden ‘ask me anything!’ trapt ze de middag uitnodigend af. Ze lijkt gelukkig, iets wat ook tot uiting komt wanneer ze terugblikt op haar vroege werk. ‘Ik was 23, helemaal gek en klaar om te sterven voor kunst’, lacht ze. ‘In die tijd was ik jong en boos. Performance kunst was nieuw terrein en het belang ervan onbegrepen. Het kostte me vijftig jaar om het mainstream te maken. Nu geniet ik daarvan en ik ben van plan dat zo lang mogelijk te blijven doen’.
In die weg naar het grote publiek bracht je je kunst en creativiteit samen met business en carrière. Hoe mix je die twee aspecten?
‘Tot mijn 55e verkocht ik helemaal geen werk en was lesgeven de enige manier om mezelf te voorzien. Mijn leven veranderde toen ik naar New York kwam. Amerikanen gaven me een compleet andere kijk op geld. Onder artiesten in Europa heerst er een soort schaamte om over geld te praten, maar in Amerika is het wreed: als je de huur niet betaalt, ben je dakloos. Je moét het wel helemaal anders zien.’
‘Toen mijn carrière na een performance in het MoMa losbarstte, veranderde niet alleen mijn visie op business - ik had plotseling een kantoor en personeel nodig - maar ook op mijn presentatie. Hier leerde ik het belang van mode kennen. Ik weet nog dat ik helemaal aan het begin naar een paar van die gala's ging en maar één rok had die een beetje aantoonbaar was, dus ik verscheen altijd in die rok. Toen de media dit oppakte, leerde ik al snel dat mode hand in hand gaat met imago, dat imago samengaat met media, en hoe media ervoor kunnen zorgen dat ik bekendheid verkrijg en meer geld kan vragen. Pas toen begreep ik echt hoe ik mijn rekeningen kon betalen. Dat was een groot leerproces voor mij.’
Wat is jouw relatie met dat inzicht? In je kunst kijk je immers vaak kritisch naar de rol van fysieke presentatie, vooral onder vrouwen.
‘Voor mij was het belangrijk om te leren begrijpen en accepteren dat ik simpelweg geniet van goede kleding. Mode geeft een krachtige visie op de vrouw. Ik hou van mode, dingen die origineel zijn en mensen die iets te zeggen hebben. Comme des Garçons, Margiela, Yamamoto, Riccardo Tisci. Dit is iets waar ik kritiek op kreeg in de kunstwereld. Inmiddels zijn mode en kunst meer verankerd, vooral onder jonge generaties, maar ik herinner me nog dat wanneer een artiest rode lippenstift of nagellak droeg, men al snel vond dat ze te hard haar best deed.’
In januari vorig jaar lanceerde Marina een eigen skincarelijn: The Marina Abramović Longevity Method. Een verrassende combinatie met haar kunst waarin ze de rol van vrouwen en hun uiterlijk kritisch benadert (denk bijvoorbeeld aan het werk Art Must Be Beautiful, Artist Must Be Beautiful), de grenzen van pijn en schoonheid opzoekt en zichzelf daarbij juist durft toe te takelen.
Wat is de rol van je skincarelijn in deze visie?
‘Die gaat niet over skincare, maar over een lang leven. De wijsheid die met deze leeftijd komt is geweldig, maar het is vreselijk om een ziek lichaam te hebben. Jong wil ik nooit meer zijn. Toen ik 20, 30, 40 was, had ik zoveel emotionele shit. Dat is nu voorbij. Ik geniet van het leven. En dat wil ik delen met alle andere vrouwen van mijn leeftijd, omdat ik denk dat we dat nodig hebben. Ik wil een gezond lichaam hebben én oud zijn. Ik kan omgaan met pijn, maar je immuunsysteem is zo belangrijk omdat het ziektes bestrijdt. Deze producten raken daarop, en zijn daarom voor mij essentieel. Het eigenlijk geen huidverzorging, maar een product voor innerlijke schoonheid. Schoonheid komt van binnenuit, niet van buitenaf.’
Hoe kijk je naar de huidige staat van vrouwen in de kunstwereld en het belang daarvan?
'Het is zo belangrijk dat vrouwen meer op de voorgrond treden dan vroeger. Eeuwen geleden stonden vrouwen volledig in de schaduw. Inmiddels is dat niet meer zo, maar het is nog lang niet genoeg. Ik ben geen feminist en ben dat ook nooit geweest, omdat ik geloof dat vrouwen veel meer macht hebben dan mannen. We kunnen leven creëren! In onze buik! Dat is een ongelooflijke kracht. Geen enkele man kan dat. Ik geloof dat we onze kracht opgeven met al dat fragiele gedoe, alleen maar om mannen een plezier te doen. Terwijl we sterk zijn en alles kunnen. We moeten deze macht terugnemen.’
Hoe?
'Door te begrijpen hoe sterk we zijn. De enige manier om dat te doen, is door ons bewustzijn te veranderen. Als je je kwetsbaar en zwak voelt, gedraag je je zo, maar als je je krachtig en sterk voelt, verandert dat alles om je heen. Toen ik vanuit mijn eigen land naar Italië vertrok, waren daar geen vrouwelijke artiesten, maar wel heel veel gelukkige mannen. Hier werd ik als het ware een man, en daarna heb nooit problemen gehad met afwijzing. Ik bracht mezelf in die positie. Het allerbelangrijkste is dat vrouwen weer moeten leren om strijders te zijn.'
Als de keuze aan jou is, wat voor vraag zou je dan graag willen beantwoorden in dit gesprek?
'Ben je gelukkig? Want dat ben ik. Ik was het lange tijd niet, maar nu ben ik gelukkig.'
Hoe komt dat?
'Omdat ik oud ben, wijs en het leven op een compleet andere manier bekijk. En ik heb de kracht gevonden om mijn eigen seksualiteit te begrijpen. Vrouwen denken dat hun leven na de menopauze stopt, maar dat is compleet onwaar. Ik ben 77 en seksueel actief. Dit is iets wat vrouwen nooit mogen opgeven. Mensen denken altijd dat na een bepaalde leeftijd alles ophoudt. Ik wil een voorbeeld zijn en laten zien dat niets stopt, alles wordt zelfs beter.'
