Waarom de Dodenherdenking alleen maar belangrijker wordt

Het is bijna 80 jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog in Nederland eindigde, en daarmee zijn steeds minder mensen die de oorlog bewust meemaakten onder ons. Een oorlogsvrij Nederland is voor het merendeel van de Nederlanders dan ook de norm. Maar, volgens Femmetje de Wind is dit verraderlijk. De journalist dook in het verhaal van Esther Vleeschhouwer-Blocq, die acht concentratiekampen overleefde door de liefde en bescherming van haar man - die ook toen ze gedeporteerd werd uit radeloosheid vrijwillig aan haar zijde bleef - en documenteerde het in haar boek Hij noemde me Elly. Dag in dag uit sprak Femmetje hiervoor met de inmiddels 99-jarige Joodse vrouw die de hel beleefde, maar die ze bovenal veerkrachtig, humoristisch en positief noemt. Wat deze intieme samenwerking deed met Femmetjes visie op niet alleen het dagelijkse leven, maar ook het belang van de Nationale Dodenherdenking 4 mei, deelt ze met Bazaar.

Het belang van de Nationale Dodenherdenking

Lang hield Esther (door haar man liefkozend Elly genoemd) haar herinneringen van de oorlog relatief tot zichzelf. Maar, toen ze ervaarde dat antisemitisme de afgelopen jaren opnieuw oplaaide, voelde ze belang haar verhaal te delen. Ook om te laten zien waartoe kleine uitingen van haat kunnen leiden, want dat was voor Elly ten tijde van de oorlog iets wat ze zich niet realiseerde. ‘Ze dacht lang dat ze gewoon naar een werkkamp gestuurd zou worden’, legt Femmetje uit. ‘Dat haar familie vermoord zou worden, was iets wat helemaal niet in haar opkwam. Haar verhaal confronteert je met hoe een sentiment van haat zich kan ontwikkelen tot iets groters.’

Yvette Kulkens

Femmetje de Wind

Inspirerende zienswijzes

Dat oorlog ver weg voelt, is hierbij verraderlijk en volgens Femmetje is het juist daarom ook belangrijk om te blijven herdenken. Dat herdenken heeft overigens niet alleen zware gevoelens tot gevolg, want Femmetje deed ook lessen op die haar van dag tot dag juist helpen, ook nu alles ‘rustig’ is in Nederland. ‘Wat me vooral bijbleef is haar enorme veerkracht. Ondanks de onvoorstelbare omstandigheden die ze doormaakte, zegt ze alleen maar: ik heb enorm veel geluk gehad. Dat is moeilijk te bevatten van iemand die de hel op aarde beleefde en geeft een bepaalde mentaliteit aan die inspireert. Het bewijst dat je ondanks groot trauma op de been kunt blijven. Dat is de mooiste les die ze mij leerde, dat je niet overgeleverd bent aan de goden, maar dat je keuzes hebt in hoe je met trauma, geweld en antisemitisme omgaat.’

Die zienswijze is het delen waard, juist ook onder jongere Nederlandse generaties voor wie oorlog nog verder weg voelt, vindt Femmetje. ‘Het tot je nemen van dit soort verhalen is belangrijk om echt te voelen dat we onze vrijheid moeten koesteren en om je te realiseren dat hetgeen wat we nu hebben gek genoeg niet normaal is. Want dat realiseert men zich niet altijd. Door het gebrek aan historisch besef komt de nadruk soms te liggen op zaken die niet van belang zijn. Wanneer je dit alles wel beseft -en dat doe je onder meer door te blijven herdenken- verleg je de focus van eigen problemen naar grotere belangen. Wat me ook opviel aan de gesprekken met Elly is dat als je moeilijke dingen meemaakt je eigenlijk minder bang wordt. Je krijgt meer vertrouwen in je eigen weerbaarheid.

Bevrijdingsdag 2024: dit is er op 5 mei te doen >

'Een zorgelijke maatschappelijke ontwikkeling'

Juist omdat oorlog in Nederland op dit moment ver weg voelt, is ook het herdenken van de oorlog voor Femmetje zo van belang. ‘Wat ik nu heel zorgelijk vind is de discussie die gaande is over 4 mei, dat je niet alleen maar de Tweede Wereldoorlog moet herdenken, maar alle narigheid die er wereldwijd is en was. Dat je alles moet relativeren en betrekken, vind ik een zorgelijke maatschappelijke ontwikkeling, want door vermenging ontdoe je iets van waarde. Als je alles gaat herdenken, herdenk je eigenlijk niets. Juist nu de mensen die de oorlog meemaakten er steeds minder zijn, denk ik dat die herdenking belangrijker dan ooit is. Het is bijna niet voor te stellen - zelfs Elly denkt soms nog: heb ik dit écht meegemaakt? Ben ik echt twee jaar van huis geweest om mensonterend te leven, alleen omdat ik Joods ben? Maar het was er wel, en dat mogen we niet vergeten. Die herinneren mogen niet verwateren.