Prins Charles had een levendige jeugdherinnering in de aanloop naar zijn kroningsdag. De vierjarige waagde zich in de studeerkamer van zijn moeder, ze zat aan haar bureau met een gigantische kroon op haar hoofd. Deze imposante, met hermelijnen versierde en met juwelen ingelegde schat dateert uit de tijd van Charles II. De koningin legde haar zoon voorzichtig uit dat ze probeerde te wennen aan het gewicht voordat ze werd gekroond. Andere monarchen - Victoria en Edward VII - weigerden het te dragen, maar Elizabeth was geen vrouw voor halve maatregelen en oefening baart kunst.
The Queen of Hermès-sjaals: de beste foto's van Queen Elizabeth in haar 'sporty look' >
De sfeer
De kroon van St. Edward is één van de zwaarste en zeker de meest iconische van alle kroningsregalia, maar 2 juni 1953 zou ook worden herinnerd als een familiedag, met Charles als de essentiële accessoires van zijn moeder. Het publiek was geboeid, de pers dolblij; hier was de volkskoningin die haar onderdanen toestond 'eindelijk, zelfs plaatsvervangend, door te dringen in de plechtige geheimzinnigheid van de abdijscène', waar de kleine prins in zicht was, zittend naast zijn geliefde grootmoeder op het balkon.
'Het had alle ingrediënten van een groot nationaal evenement; iedereen was erbij betrokken, ook mijn eigen moeder. Haar vader, Peter Blenkin, was hoofdinspecteur bij de Metropolitan Police; op de dag van de kroning moest hij langs de route rijden en was hij gestationeerd in Hyde Park Corner, maar de zaken gingen niet volgens plan. Ze hadden geen paarden meer, dus vader moest blijven staan en zijn ceremoniële zwaard bungelde op de grond. Hij had op zijn paard moeten zitten.' Het maakt niet uit, want mama had tenminste een stoel en de 11-jarige een tekenblad ter vermaak. 'Ik was jaloers op mijn nicht, omdat ze in de Mall was en de koningin zag, maar ik wist dat ik veel geluk had om er deel van uit te maken en ik werd getroffen door alle militairen, vooral de Gurkha's.' Ze pauzeert. 'Koning George had zo'n geweldige indruk gemaakt, dus er was onvoorwaardelijke liefde voor Elizabeth. Ik ben opgevoed om ontzag voor haar te hebben, ze was een sprookjeskoningin.'
En het was een sprookjesdag. De Union Jack waarmee mama zwaaide, is een van haar favoriete souvenirs, net als een piepklein loden replica van Elizabeths gouden koets met paard en wagen. Maar het hoogtepunt moest nog komen. 'We haastten ons terug naar het huis van oma in Kent. Ze had een negen-inch televisie gekocht. Die stond in de biljartkamer en we keken naar wat we hadden gemist op het kleine zwart-witscherm.' De liefdesrelatie van mijn moeder met de koninklijke familie was bezegeld. Hun verhaal was onderdeel van haar verhaal. Hun familie verstrengelde zich met haar familie. Koninklijk, anglicaans en toegankelijk bad ze die zondag in de kerk voor 'mama, papa en Queen Elizabeth'.
Het publiek
Het tafereel werd door het hele land herhaald. In totaal keken bijna acht miljoen mensen thuis naar de kroning, nog eens tien miljoen mensen stortten zich bij de buren. Rond het gemiddelde televisietoestel zaten zeven mensen gebogen. Er werden schragentafels neergezet, boterhammen gegeten en vlaggetjes opgehangen. Ondanks het sombere weer was dit een nationale feestdag en een onvergetelijk feest. 'De bogen en de spandoeken zullen worden afgebroken. Maar niemand kan de herinneringen verwijderen in de harten van miljoenen mensen die de kroning hebben gezien.'
Over prins Philip
Mama pauzeert. 'Nee, ik denk niet dat ik me bijzonder bewust was van prins Philip. Ik bedoel, het ging allemaal om de koningin. Philip, nou, hij was niet erg interessant voor een meisje van 11.' En te oordelen naar de berichtgeving was het grootste deel van het publiek het met haar eens. Terwijl hij door de 'zijstraten' van Londen liep, 'allemaal min of meer sloppenwijken' op de dag van de kroning, merkte een student op dat in bijna elk raam foto's hingen van 'de koningin en/of [haar] kinderen.' Philip was veel moeilijker te vinden. Deze anekdote weerspiegelde de berichtgeving in de pers die zich concentreerde op een moederlijk beeld van de koningin met prins Charles, waarvan historicus Edward Owens beweert dat het deel uitmaakte van een opzettelijke koninklijke strategie om harten en geesten op de lijn van opvolging te houden.
De toekomst was Charles, niet Edward
Edward, de hertog van Windsor, loerde nog steeds op de achtergrond en het overweldigende succes van zijn memoires, A King's Story, in 1951 hielp niet. Elizabeth kon haar in ongenade gevallen oom niet verbieden om te verschijnen op de respectievelijke begrafenissen van zijn broer en moeder in 1952 en '53, maar het was hem verboden de kroning bij te wonen. Hoe durfde hij te proberen de schijnwerpers terug te krijgen - 2 juni 1953 stond in het teken van toewijding, plicht en door God gegeven goddelijkheid.
De toekomst was Charles, niet Edward. Laatstgenoemde sloeg in een brief aan zijn vrouw terug: 'wat een zelfvoldane, stinkende bende zijn mijn relaties.' Het is moeilijk om aan de verliezende kant te staan. Zoals een Dimbleby (Jonathan) opmerkte over de uitzending van een ander (Richard): 'Binnen in de abdij omlijstte een televisiecamera de jonge prins op het moment dat de aartsbisschop van Canterbury de kroon op het hoofd van zijn moeder plaatste. Het was een vluchtige blik, maar het leek te zeggen: 'Jij, mijn kind, zal de volgende zijn!'
De look van Queen Elizabeth
Het huis van Windsor was voor de hele wereld te zien. De koningin was de hoofdrolspeler in haar Hartnell-jurk. Nog steeds onberispelijk bewaard vandaag, is de jurk van dichtbij, met zijn kleine taille en afmetingen, een opvallende herinnering aan hoe tenger onze overleden monarch was; onbetwistbaar, mooi en onmiskenbaar vrouwelijk. Het kroningsscript kon het niet bijhouden: 'Ontvang de ring van koninklijke waardigheid... Regeer met hem die de Koning der Koningen is.' Hier was Gods dienares, onze koningin, de moeder van Charles en de vrouw van Philip, in die volgorde.
In de jaren vijftig is de neiging om aan te nemen dat ijdelheid bij vrouwen is opgehouden. De koningin, gehuld in geborduurd satijn met 'suikerroze wangen' en 'strak gekruld haar', was 'absoluut verrukkelijk' en haar zes 'lelie-achtige dames' in hun stekelige jurken (men moet lijden voor schoonheid) 'zagen er subliem uit'. Vijftig Wrens in de kroningsstoet kregen van de marine te horen: 'Doe rustig aan met de lippenstift', aangezien meisjes 'make-up met mate moeten aanbrengen'. En toch speelde er achter de schermen een ander verhaal. Anne Glenconner, toen Coke, dochter van de 5e graaf van Leicester en een bruidsmeisje, herinnert zich dat de hertog van Norfolk 'de vooruitziende blik had om uit te werken dat zijn kale plek een paar keer gepoederd zou moeten worden, vanwege de luchtfoto's de televisiecamera's zouden nemen'.
Ondertussen leek de 5e Markies van Cholmondeley 'erg trots op zijn uiterlijk - hij zat altijd rechtop met zijn hoofd een beetje opzij'. Het waren zulke mannen – ouder, ijdel, aanstellerig – die de leiding hadden over de koningin. De markies hield toezicht op de kostuumwisselingen van de vorst, de hertog van Norfolk liet hem zien wat hij moest doen. Philip, zijn marine-uniform verborgen onder zijn japon en kroon, keek toe terwijl andere mannen aanspraak maakten op zijn vrouw, de vorst. Later beschreef Anne Glenconner het gedrag van de hertog van Edinburgh bij het betreden van de abdij als 'erg kieskeurig' en 'verhogend voor de spanning'. Kun je hem de schuld geven? Zelfs de pers kon een vergelijking niet weerstaan tussen 'de gezwollen pracht van de leeftijdsgenoten en de bijna filmster-knapheid van de hertog van Edinburgh'.
Philips eerbetoon
Vivat! Vivat! Na de aartsbisschop van Canterbury was Philip de eerste collega die voor zijn vrouw knielde en eer betuigde:
Ik, Philip Duke of Edinburgh, word uw leenman van leven en leden, en van aardse aanbidding, en geloof en waarheid zal ik u toevertrouwen, om te leven en te sterven, tegen allerlei soorten mensen. Dus help me God.
Fanfares van trompetten, een schittering van violen en een kus op de wang voor zijn vrouw en haar wiebelige kroon. Het was een dienst van drie uur, en er zouden er nog meer komen zodra de staatskoets terugging naar Buckingham Palace. De 'regen stroomde, de menigte brulde nog steeds' en er moesten nog foto's worden gemaakt. Heel veel beelden die nu zo diep in onze nationale psyche zijn gegrift, dat het moeilijk is om je de gekroonde koningin voor te stellen in een pose die niet vaag kitsch is met een gouden bol en abdij op de achtergrond.
Het humeur van Philip na de kroning
Als empathische vrouw had ze voorspeld dat iedereen uitgeput zou zijn tegen de tijd dat het fotografiestadium was bereikt. Dat waren ze en haar man verborg het niet. Met een 'rammelende houding' gaf Philip beleefdheden op in het bijzijn van fotograaf Cecil Beaton. 'Zijn lippen tuitten zich in een glimlach die de angst voor God in me deed ontstaan. Ik geloof dat hij me niet mag of goedkeurt.' De 'vreselijk bazige' hertog maakte 'veel ophef' en maakte de fotograaf woedend; er was een spuug en verontwaardigde Beaton gooide kort gereedschap neer. Blijkbaar was de koningin geschokt. Maar die spanning was voorspelbaar. Philip, 'teleurgesteld dat zijn vriend Baron' de kroningsbaan niet had gekregen, maakte het Beaton moeilijk. Baron was Philip's speciale samenzweerder van de Thursday Club en had de koninklijke trouwfoto's gemaakt, maar zes jaar later overtroefde de fotograaf van de koningin-moeder die van haar schoonzoon.
Elizabeths dankbaarheid
Anekdotisch gezien is het duidelijk dat Philip op 2 juni 1953 zijn hand overspeelde en dat zijn ongemak niet onopgemerkt bleef. Maar terwijl de koningin-moeder voor de kleinkinderen kon zorgen, kon alleen de koningin het raadsel dat haar echtgenoot was, sussen. 's Avonds zond ze uit naar de natie. Eerst bedankte ze haar proefpersonen:
Ik heb mezelf oprecht tot uw dienst verplicht, zoals zovelen van u zich tot de mijne hebben verplicht. Gedurende mijn hele leven en met heel mijn hart zal ik ernaar streven uw vertrouwen waard te zijn.
Maar er werd slechts één persoon uitgekozen die met haar meereisde op die reis: 'In dit besluit heb ik mijn man om me te steunen. Hij deelt al mijn idealen en al mijn genegenheid voor jou.' In juni 1953 was de natie bijna uitsluitend gericht op Elizabeth, maar het was dankzij Philip dat ze meer was dan alleen een koningin, ze was een verheven beeld van de ideale vrouw uit de jaren vijftig: 'een stralende jonge vrouw en moeder' en een monarch.
Voor een patriarchale samenleving die worstelde om zichzelf na de oorlog te vinden, was het pakket zowel geruststellend als fris, en Elizabeth begreep als geen ander de waarde ervan. Ze weerlegde zelfverzekerd vergelijkingen met haar Tudor-voorvader, Elizabeth I, en legde uit dat ze, in tegenstelling tot de Maagdelijke Koningin, geen despoot was 'gezegend met echtgenoot noch kinderen'.
Het succes van de 20e-eeuwse Britse monarchie was gebaseerd op het huwelijk; afgezien van de kronen en eden en menigten had Elizabeth Philip nodig. Het hielp dat ze van hem hield.
Uittreksel uit Elizabeth & Philip: A Story of Young Love, Marriage, and Monarchy door Tessa Dunlop. Uitgegeven door Pegasus Books. ©Tessa Dunlop. Met toestemming herdrukt.
