Amerikanen zijn geobsedeerd door werk, Nederlanders houden er over het algemeen een nuchtere negen-tot-vijf-mentaliteit op na. In The Atlantic verwoordt Derek Thompson onze blik op het werkveld pakkend: 'Onze banen zijn verschoven naar carrières, en carrières naar roepingen.' Hij verklaart dat, ondanks de toenemende mate van efficiëntie waarmee we ons werk doen, mensen over het algemeen alleen nog maar meer zijn gaan werken. Volgens een essay uit de jaren dertig van econoom John Maynard Keynes zouden we in de 21ste eeuw juist een werkweek van vijftien uur moeten hebben, gezien alle technologische ontwikkelingen. Niets blijkt minder waar, en dat komt mede doordat het idee dat werk verweven moet zijn met een passie, hobby of een andere vorm van bezieling die voldoening geeft, groeit. Maar is die zingeving in werk wel een goede zaak of valt er wat te zeggen voor 'werken om het werken'?
(Werk)geluk is wat we willen en zo krijg je het volgens een gedragspsycholoog >
Quiet quitting
'It seems like no one wants to work these days,' meende Kim Kardashian in 2022. Minder dan een jaar later deed de term quiet quitting haar intrede, in het verlengde van Kardashians uitspraak. Niet alleen won de term al gauw aan populariteit, de uitvoering ervan steeg net zo goed onder de nieuwe generatie volgens onderzoeksbureau Gallup. Simpel gezegd houdt quiet quitting in dat werkenemers stilletjes minder tijd en moeite in hun baan stoppen, niet willen overwerken of taken buiten hun eigen rol aannemen. Quiet quitters ervaren weinig werkplezier en leven niet om te werken, maar werken om te leven. Zingeving in een baan speelt weinig tot geen rol, terwijl uit onderzoek blijkt hoe belangrijk een gevoel van zingeving in het werkende leven kan zijn.
In een eerder interview over quiet quitting geeft leiderschapsprofessor Janka Stoker aan dat quiet quitting doodnormaal wordt gevonden door velen. 'De één koppelt het aan 'gewoon je werk doen', en dat dit normaal zou moeten zijn in plaats van te verwachten dat werknemers meer uren maken dan in het arbeidscontract staat.' De andere groep meent dat jonge werknemers wel betrokken willen zijn bij hun baan, maar dat het te vaak niet lukt - mede door het vele thuiswerken. Een baan die bijdraagt aan de zin van het leven, lijkt de ideale oplossing. Maar is dat wel zo?
Zingeving op de werkvloer: vloek of zegen?
Prof. Dr. Maroesjka Versantvoort deed onderzoek naar zin- en onzin rondom zingeving op de werkvloer. Ze werkt bij het Sociaal en Cultureel Planbureau als programmaleider van het 'Programma de diverse bevolking van Nederland: samenleven nu en in de toekomst' en is als bijzonder hoogleraar Arbeid en Zingeving verbonden aan de Protestantse Theologische Universiteit. Ze doet onderzoek naar de betekenis van werk voor onze samenleving. Zingeving speelt hierin een grote rol, want het hebben van een baan gaat verder dan alleen een loon, meent Versantvoort. Daarop aansluitend wijst recent onderzoek uit dat Amerikaanse jongeren het vervullen van persoonlijke carrièredoelen belangrijker vinden dan trouwen of een bepaald geldbedrag op de bank. Versantvoort: 'We besteden een steeds groter deel van ons leven aan werk, en dus wordt het ook in toenemende mate belangrijk hoeveel voldoening je daaruit haalt. Mensen denken steeds meer na over wat het ze brengt, zeker wanneer het een baan is die veel van ze vraagt.'
Tel daarbij op dat werk een steeds belangrijker onderdeel van onze identiteit is geworden, en bij een eerste ontmoeting vaak meteen tot gespreksstof leidt. Maar dat is het niet alleen, meent Versantvoort: 'We leven in een seculiere samenleving waar plek is voor iedereen, ongeacht denkbeelden, religie of andere zaken. Daardoor geeft werk in toenemende mate betekenis aan het bestaan, een rol die eerder was weggelegd voor religie.'
Hoge druk
Toch valt er ook wat tegen de massale hang naar zingevend werk in te brengen, benoemt auteur Sarah Jaffe in het boek Work Won’t Love You Back. Complete toewijding aan onze banen zou leiden tot uitbuiting, vermoeidheid en bovenal een eenzaam bestaan. De liefde is immers niet wederzijds, meent ze. 'Do what you love, and you will never work a day in your life' is een gevaarlijk credo, vinden ook de quiet quitters. Neem de modewereld als voorbeeld; het aantal mensen dat onbetaald werk doet in de hoop op een prestigieuze baan of publicatie, is ontelbaar. Dat is volgens Versantvoort precies het snijvlak van het zingevende en zinondermijnende karakter van werk: 'Zolang je het met plezier doet en je niet uitgebuit voelt, hoeft het geen probleem te zijn. Echter kan te veel belang hechten en ál je zingeving uit een baan halen ook leiden tot scheve verhoudingen en uitbuiting. Dat kan weer burn-out of andere overspannen klachten tot gevolg hebben.' Het grote belang dat steeds meer mensen hechten aan werk én de eindeloze stroom aan mogelijkheden, leggen een hoge druk op met name de nieuwe generatie die de afgelopen jaren de arbeidsmarkt betreden heeft. 'Keuzestress en moeite met het vinden van een ideale manier van leven kan gevoelens van depressiviteit uitlokken, maar ook doen afvragen wanneer iets écht goed genoeg is. Mensen voelen zich individueel verantwoordelijk voor hun eigen lot en leven. De jongere generatie groeit op met deze ideaalbeelden en overvloed aan keuzes; wat is tegenwoordig het goede? Hoe maak je een keuze en hoe word je succesvol? Het doet iets met je zelfbeeld, en dat komt jongvolwassenen niet altijd ten goede.'
Twee kampen, één uitkomst
Of je nu quiet quitter bent of de zin van het leven ophangt aan je werk, je krijgt hoe dan ook met zingeving te maken in je dagelijks bestaan. 'Tuurlijk kun je ook zingeving uit je vrije tijd halen,' benadrukt Versantvoort, maar het is niet verkeerd om het uit je werk te putten. In tegendeel. 'Ik zie het als gemiste kans als je het niet uit je werkende leven haalt, want deze vorm van zingeving draagt in positieve zin bij aan optimistische gevoelens, geluk en de samenleving als geheel.' Multatuli was het daar roerend mee eens:'De ziel van den mens groeit niet van loon, maar van den arbeid die het loon verdient,' sprak hij zo'n 150 jaar geleden al. Hoog tijd voor de quiet quitters om hun denkbeelden te herzien, dus.
