Ze leidde maandagavond het allereerste lijsttrekkersdebat in de geschiedenis zonder strak tv-format, uitgezonden via een livestream: Diana Matroos. Ze aanvaardde het verzoek op één voorwaarde: met behoud van journalistieke vrijheid. Hoe kijkt televisie- en radiojournalist terug op het veelbesproken debat tussen Pieter Omtzigt en Frans Timmermans?

Diana Matroos leidt verkiezingsdebat

In de debatring in aanloop naar de verkiezingen van 22 november 2023 stonden lijsttrekkers Pieter Omtzigt en Frans Timmermans. De ring was opgetuigd in Arnhem, in het Luxor-theater. De sprekerstijd was anderhalf uur en de gespreksleider was journalist Diana Matroos, bekend van televisieprogramma’s RTL Nieuws, Buitenhof en tegenwoordig van BNR-programma The Big Five, waarin ze diepgaande interviews afneemt met hoofdrolspelers van belangrijke actuele dossiers in de wereld. In het publiek zaten leden van de nieuwe partijen van Timmermans en Omtzigt, GroenLinks-PvdA en Nieuw Sociaal Contract en, journalisten en kiezers. En vooral voor die laatste groep had Diana Matroos oog in haar voorbereidingen naar het moment waar de politieke pers hoogst nieuwsgierig was: een lijsttrekkersdebat zonder betrokkenheid van een omroep, níet georganiseerd in de Randstad en op eigen initiatief van de politieke partijen.

Ik spreek Diana Matroos in de auto terwijl ze terugrijdt van alweer een nieuwe lezing die ze als gespreksleider erop heeft zitten, meteen de middag na het debat. Als ik vraag hoe het met haar gaat, antwoordt ze met een grote lach: ‘Ik ben een soort van wakker, en nog in een high van gisterenavond denk ik.’

Hoe reageerde je op de vraag om dit politieke debat te leiden?
‘Mijn eerste reflex was: hier wil ik wel even over nadenken.’

Waarom wilde je even die bedenktijd?
‘Omdat ik mijn journalistieke profiel hoog heb zitten. Bij alles wat ik doe, stel ik mezelf de vraag: wil ik me aan dit onderwerp, deze vraag, dit bedrijf of deze mensen verbinden? Vooral omdat het verzoek vanuit de politieke partijen zelf kwam en zij het debat zelf organiseerden. Dat is natuurlijk een heel specifieke vorm. En vooral daarom wilde ik zeker weten dat ik mijn journalistieke onafhankelijkheid zou kunnen bewaken en echt los van de politici mijn ding kan doen. Dat was mijn meest belangrijke voorwaarde. Daar kreeg ik akkoord op. En toen had ik meteen sterk het gevoel dat ik dit moest doen voor de kiezer.’

Waarom is de kiezer zo belangrijk voor jou?
‘De kiezer heeft het recht op antwoorden, en het recht om verdieping te krijgen bij die antwoorden.’

‘Hoe heb je het debat zelf ervaren?’
‘Ik vind het vooral bijzonder dat het mogelijk is om in de aanloop naar het spannende moment van 22 november, écht even een stap achteruit te kunnen doen om meer aandacht voor de inhoud te realiseren. En ik vind het ook bijzonder dat dit op verzoek van de partijen zelf kwam, en dat ze mij absolute journalistieke vrijheid hebben gegeven, en dat ook gedurende het hele proces hebben gerespecteerd. Ik kende niemand van hun teams, en de kopstukken zelf ook niet persoonlijk. Ze wisten van tevoren niet wat ik zou gaan vragen. Ik vind het heel krachtig dat ze dit hebben aangedurfd, en die leiding uit handen hebben gegeven.’

Je kreeg direct na het debat lof over de rust en het respect dat je bracht in het gesprek. Wat is het geheim achter die regie?
‘De journalistiek kan gebaat zijn bij heel veel snelheid. Maar soms moet je even wat verder gaan dan alleen de soundbites.Vaak begint de échte verdieping pas na het eerste antwoord. Om dat antwoord verder proberen te ontleden, en om die momenten de kijker, in dit geval de kiezer, bij de les te houden, is wat mij drijft. Ik geloof er niet in om iemand in een hoek te duwen, waardoor hij zichzelf moet gaan verdedigen. Als zo’n verdediging dan ook nog uitmondt in gekibbel, raak je de kiezer helemaal kwijt, want die voelt zich buitengesloten, terwijl hij juist op zoek is naar antwoorden. Ik ben ervan overtuigd dat je veel meer uit iemand krijgt, als je hem met respect behandelt en degene de tijd geeft de diepte op te zoeken. Mijn ervaring is bovendien dat die persoon dan veel openhartiger vertelt.’

Wat was het meest spannende moment?
‘Deze twee politici zijn zoals de meeste politici goede sprekers. En ze zijn meesters in het erbij halen van allerlei andere zaken. De lijn in het gesprek bewaken, en kunnen blijven luisteren op hetzelfde moment en scherpte toevoegen, vraagt veel energie. Het gekke is, ondanks dat je veel tijd hebt, je door die verdieping ook tijd tekortkomt.’ Lachend: ‘Dus ik moest zeker een paar darlings killen.’

Zelfverzekerd zijn, niet bang voor weerstand en de regie houden. Allemaal dingen die belangrijk zijn bij het voeren van een debat dat nogal in de picture staat. Hoe doe je dat?
‘Goede voorbereiding. Ik heb gedegen voorwerk gedaan met een ervaren journalist. We hadden een week de tijd om onszelf in te lezen en uit te dagen hoe we onderwerpen verder konden brengen. Om zo veel mogelijk perspectieven te leren kennen, heb ik ook met verschillende soorten mensen uit mijn netwerk met invloedrijke posities gesproken en gereflecteerd. En misschien is het ook mooi om te vertellen dat ik midden in een coaching sessie zit; UGURU heet het. Het is een groep van gelijkgestemden getalenteerde mensen die elkaar regelmatig ziet, om elkaar in alle eerlijkheid uit te dagen op leiderschapskwesties en autonomie. Aan die gesprekken heb ik ook veel gehad, want ik vind het belangrijk om mentaal goed te zijn voorbereid, en in het debat mezelf te blijven. In mijn gezin en mijn man René vind ik enorm veel steun in dit soort tijden, wanneer ik helemaal opga in een project.’

Het wederzijdse respect dat tijdens het debat zo voelbaar was, werd als een verademing ervaren door kijkers. Wat zou je iedereen die het gevoel heeft tegenover elkaar te staan, willen meegeven om dit ook te realiseren?
‘Natuurlijk kun je over dingen anders denken, dat mag ook, maar wees geïnteresseerd in elkaar. Luister naar elkaar. Blijf elkaar vragen stellen. Ik ben bestuurslid bij stichting SIRE. Daar hebben we onlangs de campagne gehad ‘verlies elkaar niet, als polarisatie dichtbij komt’. Een thema dat ik zelf heb ingebracht. Als het gaat om polarisatie, merk ik dat het vaak de schreeuwers zijn die iets roepen en zeggen. Daar zitten vaak goede punten tussen, die punten wil ik zeker niet veroordelen. Maar wel de manier waarop er wordt geschreeuwd. Er is namelijk ook een grote groep die zich niet uitspreekt, omdat ze zich bijvoorbeeld geïntimideerd voelen. De groep is vaak veel genuanceerder, en geïnteresseerd in verbinding. Ik zou zeggen, laat die groep ook horen. Sta open voor hun mening.’

Wat nou als je zo’n persoon bent die zich te angstig voelt om zich uit te spreken? Wat is dan je advies?
‘Weet dat er mensen zijn die wél open staan voor het voeren van een respectvol gesprek. Ontdek wat beweegredenen zijn van elkaars argumenten. Maar ook: ontdek waar je het wél over eens bent. Op de site van SIRE staan meer goede adviezen. Wat de verademing was tijdens het debat bij Omtzigt en Timmermans, was het wederzijdse respect, en hun zoektocht naar overeenkomsten. Iedereen hamert altijd zo op de verschillen, maar wat er in de realiteit moet gebeuren is bruggen slaan. In de maatschappij, en nu ook in politiek, om tot oplossingen te komen. Ik hoop dat we onder andere met dit debat andere mensen hebben laten zien, dat het écht wel kan: met respect voor elkaar in discussie gaan, en dat je nóg verder komt, als je ontdekt waar je elkaar wél kunt vinden.’